Имплицитная и эксплицитная память
Настроить шрифт
- РазмерСтиль
- Режим чтения
Два типа обработки воспоминаний тесно связаны в нашей повседневной жизни. Те, что помогают нам крутить педали, называются имплицитными воспоминаниями, а способность вспомнить день, когда мы научились кататься, — эксплицитными воспоминаниями.
Оба раза, когда моя жена была беременна, я часто пел детям старую русскую песню, которую слышал от бабушки. В ней ребенок описывает любовь к жизни и к маме: «Пусть всегда будет солнце, пусть всегда будет небо, пусть всегда будет мама, пусть всегда буду я».
Я пел ее по-русски и по-английски на последнем триместре беременности супруги, потому что в это время слуховая система плода уже достаточно развита для восприятия звуков сквозь амниотическую жидкость.
Потом, когда детям исполнилась неделя, я провел с каждым из них эксперимент, для чего пригласил коллегу. (Я знаю, что это не было контролируемое исследование, но зато мы повеселились.) Не говоря ему, какую именно песню я пел беременной жене, я спел по очереди три разных.
Не было никаких сомнений: когда дети слышали знакомые мелодию и слова, они открывали глаза шире, становились активнее, и мой коллега легко определил изменения в их уровне внимания. Так, в мозге детей записалось перцептивное воспоминание. (Сейчас они не разрешают мне петь. Наверное, сквозь плаценту мой голос казался лучше.)
Имплицитная память
Мы кодируем имплицитные воспоминания на протяжении всей жизни, и многие исследователи считают, что в первые восемнадцать месяцев мы фиксируем только их. Ребенок кодирует запахи и звуки, связанные с домом и родителями, ощущение голода в животе, упоительный вкус теплого молока, страх громких и злобных голосов и то, как напрягается тело мамы во время визита одного родственника. Имплицитная память зашифровывает впечатления, эмоции и телесные ощущения, включая появляющиеся по мере нашего роста умения ползать, ходить, разговаривать или кататься на велосипеде.
Имплицитная память также использует способность мозга обобщать на основании опыта, и именно таким образом мы создаем ментальные модели на базе повторяющихся событий. Это уже сложнее связывания нейронов, активирующихся одновременно. Наш мозг подытоживает и объединяет похожие события в одну прототипную репрезентацию, называемую схемой. Если мама обнимает маленького сына каждый вечер, приходя с работы домой, у него в голове появится ментальная модель, в которой возвращение мамы наполнено лаской и чувством единения.
Наконец, имплицитная память формирует механизм актуализации установки, с помощью которого мозг готовится к определенной реакции. Когда мама приходит домой, сын ожидает, что она его обнимет. Его внутренний мир подготовлен к восприятию жеста, и он начнет тянуть руки вверх, как только услышит звук подъехавшей машины. Когда мы становимся старше, актуализация установки продолжает работать, но уже для более сложного поведения. Если вы научились плавать, то, надевая купальник или плавки, вы автоматически активируете поведенческий репертуар плавания и, прыгнув в бассейн, будете полностью готовы плыть.
Перечисленные шесть сфер имплицитной памяти: восприятие, эмоции, телесные ощущения, поведение, ментальные модели и актуализация — это основные детали мозаики сознания. Они определяют, как прошлое продолжает влиять на нас в настоящем. После получения опыта остаются синаптические связи, формирующие и фильтрующие ощущения в текущий момент. Используя имплицитные элементы из прошлого, мозг — ассоциативный орган и прогнозирующее устройство — постоянно готовит нас к будущему.
Эксплицитная память
Эксплицитная память проявляется на втором году жизни. Хотя в дошкольном возрасте дети имеют довольно яркие воспоминания о своем более раннем возрасте, становясь взрослыми, они помнят довольно мало из того, что происходило раньше пяти или шести лет. (Это явление называют детской амнезией.)
Эксплицитное кодирование зависит от способности концентрировать внимание и интегрировать элементы пережитых событий в фактические или автобиографические репрезентации.
Родители инстинктивно укрепляют данную способность у маленьких детей, прося их рассказать о вчерашнем походе в зоопарк или о том, что они видели на детской площадке утром.
Когда мы извлекаем эксплицитное воспоминание, у нас действительно появляется ощущение, что мы переносим в свое пространство осознанности что-то из прошлого. Ваши внутренние образы связаны одновременно с фактами и самоощущением внутри конкретного эпизода из прошлого.
В течение жизни мы аккумулируем эпизодические воспоминания в более крупные кластеры, укладывая их вдоль временной шкалы. Они называются автобиографической памятью. Благодаря ей вы способны сравнить свой десятый и двадцатый дни рождения и составить связный рассказ о собственной жизни — нарратив.
По мере развития гиппокампа мы можем формировать фактические и эпизодические воспоминания. Гиппокамп развивается на протяжении всей жизни, поскольку он продолжает собирать эксплицитные воспоминания, позволяющие нам узнавать себя и окружающий мир.
Влияние стресса
При чрезмерном стрессе выработка гормона кортизола ведет к подавлению развития гиппокампа и его нормальной работы. Согласно ряду еще не опубликованных исследований, дети, которые первые годы жизни провели в приютах, имеют ряд особенностей, связанных с чрезмерным стрессом, обусловленным жесткой, непредсказуемой и иногда пренебрежительной обстановкой в таких учреждениях. Так, например, у них отмечают увеличенное миндалевидное тело и иногда уменьшенный гиппокамп.
Степень увеличения миндалевидного тела соответствует уровню эмоционального замешательства, испытываемого детьми, когда им показали фотографии людей с негативными выражениями лица. Кроме того, на увеличенное миндалевидное тело указывала сниженная концентрация внимания на глазах при просмотре изображений. Таким образом, механизм стресса работал следующим образом:
стресс от неблагоприятных условий среды — ускоренный рост миндалевидного тела — повышенная эмоциональная реактивность на лица с отрицательными эмоциями и сниженное восприятие черт лица
Предположительно в результате неблагоприятной ситуации у детей возникали трудности с эмоциональной регуляцией, с самоорганизацией в социальной обстановке и с восприятием лиц. Дети, которые росли в семьях, при просмотре фотографий лиц задействовали кортикальные участки (включая кору верхней височной доли и латеральную затылочно-височную извилину, отвечающую за знания и опыт). А дети из детских домов не задействовали выше расположенные участки. Вместо этого у них происходила стимуляция миндалевидного тела и других подкорковых участков. Следовательно, имплицитная и эксплицитная память опыта обусловлена первыми годами жизни.
Источник
Жарнама слогандарындағы имплицитті жəне эксплицитті мəліметтерді енгізу əдістері
Мақалада жарнама дискурсы, оның ішінде слогандардағы имплицитті жəне эксплицитті мəлімет түрлерінің енгізілу əдістері сипатталған. Дəлірек айтқанда, жарнама дискурсындағы, оның ішінде жарнама слогандарындағы ашық жəне жасырын (имплицитті жəне эксплицитті) түрде беріледі. Осы мəселе тереңінен зерттелгенде, жарнама слогандарындағы пресуппозициялар мен коммуникативті импликатуралардың мəні зор екендігі анықталды. Имплицитті жəне эксплицитті мəліметтердің анықтамасы беріліп, мысал келтіріледі. Мақалада слогандардағы пресуппозициялардың когнитивті түрлері, яғни семантикалық жəне прагматикалық пресуппозициялар, сондай-ақ олардың əрқайсысының жіктелуі талқыланған. Адам санасына коммуникативті əсер ету стратегиясымен танысуға мүмкіндік беріледі. Нейролингвистикалық бағдарламалаудың кейбір заңдылықтары қалай іске асатыны жайында сөз қозғалады.
Кез келген оқиға не бейненің интерпретациясымен байланысты əсер етудің барлық түрлері екі когнитивті стратегияға, яғни интенсификация жəне кемітуге (downplay) бағынады. Олардың мəні жолданым иесінің əлем моделін болмыстағы кез келген объекті туралы мəліметтің саны мен сапасы жағынан өзгертуде болып табылады. [1, 265]
Интенсификация стратегиясы өзгенің кемшіліктерін көрсетіп, өзінің артықшылықтарын айқындай түсуге бағытталған (өзі үшін бұл көтермелеу, ал басқалар үшін кемсіту, кемшіліктерін асыра сілтеу деген сөз). Интенсификация əдістері – бұл қайталау, жағымды ассоциациялар, графика жəне т.б. Мысалға, Skittles. Ерімейді ыстықта, ериді ауызда.
Кеміту стратегиясы, яғни Ларсонның терминологиясы бойынша, «downplay», өз кемшіліктері мен өзгенің артықшылықтарын жасыруды білдіреді. Көбінесе бұл кемшіліктер жайлы сөз қозғамау арқылы іске асады. Мəселен, Dermajetics. Ылғалды ұстап, майлы жылтыр қалдырмайды.
Осы сияқты, «терминологиялық тұман» тұтынушылар үшін маңызды мəліметтерді жасырып, маман емес адамдарға түсініксіз ақпаратты бірінші орынға қойып шатастыруға көмектеседі.
Жоғарыдағы мысалдардың жасырын компоненттерінде (алғышарттарында) осы тауар категориясына жататын басқа брендтердің тауарлары жайлы жағымсыз ақпарат сақталған. Біз бұл туралы келесі тарауларда толығырақ тоқталамыз. Қарым-қатынас жасау үрдісі деген не? Біз сезімдерімізбен бөлісеміз, ойымызды білдіреміз, сұранамыз, бас тартамыз, өкінеміз жəне т.б. Тілдесу кезінде коммуниканттар бір-бірімен белгілі бір мəліметпен алмасады. Алайда қарым-қатынастың мақсаты мен нəтижесі тек мəлімет алмасу ғана емес, ол əлдеқайда кеңірек жатыр. Сөйлеушілер (көбінесе өзі білмей) өздерінің əлем туралы білімдерімен, оны қалай қабылдайтындары жайында түсініктерімен бөліседі. Яғни, өздері өмір сүретін, олардың жеке тəжірибелері жəне қауым тəжірибесі айқындалатын «өздерінің» əлемі туралы мағлұматты таратады. Кейде бір тілді сөйлесетін адамдар бірін бірі жақсы түсінбеуі мүмкін. Бұл -қарымқатынас кезінде осы екі адамның əлем моделдерінің сəйкес келмеуін жеңе алмағандығы. Осылайша, коммуникацияны сөйлеуші білімінің тыңдаушының əлем моделіне интеграциясы деп атасақ əбден болады. Мұны тағы білім онтологизациясы деп те атайды.
Қарым-қатынас кезінде кейбір мəліметтер айқын түрде беріледі:
Ал екіншілері сөз күйінде айтылмайды, айтылған сөздің жасырын компоненттері ішінде болады. Мысал Каспий банкі. Сіз үшін тағы не істей аламыз?
Сөйлеу арқылы əсер етудің білімді жасырын түрде берілу эффектілерін қолданатын механизмдері бар. Бір қиыны – ескі білім «өзгерістерге» қарсыласуында. Моделдің кез келген модификациясы интеллектуалды қордың шығынын талап етеді. Егер жаңа білім ескі білімге қарсыласса, адам санасында «когнитивті дисснонанс» орын алады. Адам бұл мəселені шешу үшін ең бірінші орында стереотиптерді қолдануға тырысады.
Бұл – əлемнің когнитивті тұрақтылығы заңы: өзгеріс тек ескі білім мəселені шешуге шамасы жетпеген жағдайда ғана орын алады.
Яғни, аргументацияның негізгі функциясы (мейлі ол тікелей болсын, не жасырыны болсын) жаңа білімді адресаттың əлем бейнесіне енгізу болып табылады. Сонымен қатар бұл үрдіс ол үшін ешбір ауырлықсыз жəне табиғи түрде өтуі қажет.
Пропаганда, жарнама, PR теориясы мен практикасында жаңа мəліметті енгізудің имплицитті əдістері баяғыдан қолданылады. Айтылған сөздің жасырын компоненттері, алғышарттары мен салдары арқылы берілетін мəлімет ашық түрде берілген мəліметтен əлдеқайда жақсырақ меңгеріледі. [2, 54]
Сонымен қатар, пресуппозиция деп аталатын сөйлемнің логикалық алғышарттары бар. Кез келген адресат оларды ойлау заңдылықтарына сəйкес анықтайды. Мысал: L’Oreal – “Because You’re Worth It” – өте күшті пресуппозициясы бар слоган. Яғни, жолданымды қабылдаушы өзінің де əйгілі өнер жұлдыздары секілді терінің қорғауына лайық екенін, дəл осы косметика оған сондай м.мкіндік беретінін рас деп түсінеді.
Имплицитті мəліметті анықтау белгілі бір ой еңбегін қажет етеді. Өз ой белсенділігі арқылы алынған білім оңайырақ «жекешелендіріледі». Осылайша, интеллектуалды күш шығыны жаңа білімнің жеңіл меңгерілуіне алғышарт жасайды. Бұл мəлімет субъективті түрде жақынырақ болады. Бұл когнитивті механизм əсер ету мақсатында көптеп қолданылып келеді: Мəлімет жолдаушы адресатты (адресаттың пікірінше) өз бетінше, ешбір қысымсыз ой еңбегін жасап, керекті қорытындыға келуіне жағдай жасайды.
Сондай-ақ, жасырын мəліметті шығарып алу адресаттың интеллектуалды жағынан өзінөзі жоғары бағалауын да қамтамасыз ететін қасиеті де жоқ емес. Адресат не меңзеліп тұрғандығын түсінгеніне, мəлімет жолдаушы екеуі бір тілде сөйлегендігіне риза болады.
Бұл мəліметті имплицитті түрде енгізу механизмі əсер ету тиімділігін жоғарылату мақсатында түрлі аргументацияларда қолданылады. Не себептен?
- Адресат имплицитті мəліметті сана-сезімімен ұғынбайды, сол себептен критикалық тұрғыдан бағаланбайды.
- Жасырын мəліметті шығарып алу үрдісі сөйлеушінің санасында орын алады, сондықтан алынған əсер «сырттан» келген болып қабылданбайды.
- Хабарлама авторы мəліметті имплицитті түрде жолдағаны үшін жауапкершілікті өте сирек алады, сол себептен оны қандай да бір заңды бұзды деп жауапқа тарту өте қиын.[3]
Жарнама слоганындағы семантикалық пресуппозициялар
Сөздер мен сөйлемдердің мəнерлері айтушы көбіне сезіне бермейтін, бірақ қосымша зерттеу (мəселен лингвистикалық) арқылы оңай анықталатын мағыналық компоненттері болады.
Пресуппозицияның бұл түрінің ерекшелігі сол, ол айтылған сөздің шынайы болуын, сондай-ақ жалған болуын да мүмкін екендігін көрсетеді. Осылайша, слоган шынайы да, жалған да болуы мүмкін.
Аргумент слоганнан адресат тезисті анықтай алатын сұрақ (көбінесе риторикалық сұрақ) күйінде енгізіледі.
Мысал: Где мякоть? Пико шырындары. Имплицитті логикалық байланыс Аргументация хабарлаушының өзінің ойпікірін адресатқа тықпалап, оның өз логикалық қорытындысы ретінде көрсетіледі, яғни «Өзіңіз біліңіз» деген принцип бойынша. Адресат айтушының пайымдау барысын байқап отыруына тура келеді, жəне осы арқылы өзінің оның логикасына қатысы бар екендігін сезіп отырады. Мəселен, Если ни цена, ни лишние калории не смущают, выбирайте традиционное сливочное масло.
Аргументация оппоненттің логикасын абсурд дəрежесіне жеткізуарқылы іске асады. Мұндағы оппонент шынайы өмірде бар болуы да мүмкін, сондай-ақ, жалған оппонент те болуы мүмкін. Бұл техника ток-шоуларда көптеп қолданылады.
Жасырын тезисті жоққа шығару Аргументация адресат өзі айқындап алуы
тиіс пресуппозицияны жоққа шығару ретінде де келтіріле алады. [4, 226]. Мысалға, The Earth rounds around the Sun. Proved Galileo. Sterling home technology exists. Proved by Zanussi.
Прагматикалық пресуппозициялар Жасырын аргумент ретінде хабарлаушыға
да, адресатқа да белгілі прецедентті құбылыстар, ұғымдар мен түсініктер қолданыла алады. Бір сөзбен айтқанда, екеуінің əлемдік бейнелері ортақ болуы тиіс, əйтпесе коммуниканттар бірін бірі мүлдем түсінісе алмайды.
Мысал Renault. Drive the change.
Адресат үшін маңызды, бірақ вербальданбаған мəлімет ретінде сөйлесудің принциптері мен постулаттары, коммуникацияның барлық ережелері қолданыла береді. Олар прагматикалық зерттеулерде, дəлірек айтқанда, қарымқатынастың принциптері мен максималары негізінде талқыланады. [5, 45] Бұл еңбектерде сөйлесудің жалпы заңдылықтары егжей-тегжейлі сипатталған. Оның ішінде əдептілік принциптері мен кооперациялары туралы жақсы баяндалған. Бұл принциптердің мазмұнын ең алғашқы болып П. Грайс зерттеді.
П. Грайстың концепциясында негізгі болып Кооперация принципі табылады. Ол принцип коммуниканттардың əрқайсысы əңгіменің дəл осы сатысына сəйкес өз үлестерін қосуына негізделеді. Яғни, əңгімелесушілер бірлікке ұмтылулары қажет. Кооперация принципі дискурстың нормативтілігін анықтайтын ережелер мен максималар арқылы іске асады. Принциптерді максималар деп атау себебі – олардың жалпы ережелер мен нұсқаулар ретінде қалыптасуы: осындай жағдайда өз-өзіңді осылай ұста. Грайс еңбегінде сөйлесудің (4 түрі – сан максимасы, сапа максимасы, қарым-қатынас максимасы жəне сын-қимыл максимасы) жəне «конверсационды емес» максималарын (қоғамдық арақатынастың фондық ережелері (мəселен, «Сыпайы бол») ажыратады. [6, 68-70]
Сол максималарды сақтау немесе сақтамау адресаттың алынған хабарламаны дұрыс интерпретациялауына тікелей əсер етеді. Осылайша, анасының: «Саған кім телефон шалды ?» деген сұрағына қызы: «Бір адам» деп жауап берсе, қызы сан максимасы мен сапа максимасын сақтамайды. Оның біріншісі кооперативті қарымқатынас үшін қанша мəлімет қажет болса соншасын талап етсе, екіншісі айқындықты талап етеді. Қызының жауабынан анасы оның телефон шалған адам туралы мəліметпен бөліс кісі келмейтіні туралы қорытынды жасай алады.
Коммуникативті импликатуралар диалогтың жалғасын (инициативасын, кезегін) анықтайтын қатарына əңгімелесушілер тіпті талқыламайтын конвенциялар, статустық-рөлдік жəне этикеттік шарттылықтар, сөйлесу актілерінің белгілі бір жағдайда орындылығы т.б. Сондайақ, əркім өзінің «коммуникант кодексін» сақтауға құқылы, ал ол, əдетте, талқыға салынбайды.
Источник